De waarheid ligt niet zomaar in het midden

Politieke duidingsprogramma’s en krantenartikels hebben vaak iets van een uitzending van National Geographic. Zet een camera op twee beesten en zie hoe ze elkaar te lijf gaan. Politiek vertaald: zet twee meningen tegenover elkaar en laat het dan maar los. Hoe minder we ons mengen, hoe meer neutraliteit, lijkt het paradigma van de media.

Dat is een misvatting. Iemand onwaarheden laten zeggen zonder als een scheidsrechter in te grijpen in het debat, zonder bronnen naar voor te schuiven die een en ander weerleggen, is allerminst neutraal. Gemakzuchtig is het wel. Het luie format ‘meninkje voor, meninkje tegen en het stuk is af’ is dan ook veel gebezigd in de haastige webjournalistiek. Een format dat tot desinformatie en polarisatie leidt.

Een stem voor, een stem tegen: het lijkt ook zo journalistiek correct. Maar het is het niet. Deze aanpak is ingegeven door de foute stellingname dat ‘de waarheid ergens in het midden ligt’. Wel, de waarheid is dat de waarheid vaak gewoon aan één kant ligt. Check eens wat bronnen, lees eens iets door, en je weet aan welke kant. Doe je journalistieke werk. Neutraliteit gaat niet over een gelijke verdeling van spreekminuten, maar over ‘moeite doen’.

Voor het online stuk Groen pleit voor thuistaal in het onderwijs van De Morgen is die moeite alvast niet gedaan (al is het voorbeeld haast lukraak). Elisabeth Meuleman (Groen) verklaart daarin dat het “wetenschappelijk is aangetoond dat aandacht voor thuistaal in de scholen en klassen helemaal geen negatieve invloed heeft op het aanleren van het Nederlands” en dat “de conclusies omgekeerd zijn: aandacht voor thuistaal versnelt de leercurve van Nederlands bij anderstalige leerlingen”. Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) wil van die suggestie niet weten, blijkt verder uit het stuk, en meent dat de onderwijskwaliteit er enkel bij zou inboeten. De journalist brengt beiden aan het woord, maar doet zijn job niet.

Waar blijven de bewijzen?

Dit artikel schiet namelijk op vele fronten tekort. Ten eerste: je kunt een politica niet gewoon laten zeggen dat haar stelling wetenschappelijk bewezen is zonder die bewijzen te gaan checken. Vraag haar naar die studies en ga zelf op onderzoek. Heeft ze in dit onderwerp gelijk of niet? Je hoeft dat niet expliciet te zeggen, maar de lezer heeft wel het recht om zo volledig mogelijke informatie te verwerven om daar verder zelf over te oordelen. Dat is je journalistieke informatieplicht. Je kunt de lezer niet naakt achterlaten met een gok op wie gelijk heeft. Het is bovendien oneerlijk naar zowel Weyts als Meuleman zelf om die studies er niet bij te halen. Meuleman zal mogelijk vloeken dat de feiten er liggen en niet op tafel worden gelegd. Weyts zal vloeken dat Meuleman wetenschappelijke credibiliteit wordt toegekend en hem niet. Ze hebben beiden het recht ontevreden te zijn over dit matig stuk.  

Inhoudelijke leegte

Ten tweede blijft de lezer inhoudelijk op zijn honger zitten. Er worden vragen opgewekt die niet beantwoord worden. Wat is in godsnaam ‘functioneel meertalig leren’? Hoe wordt de thuistaal daarbij gebruikt? Waarom en hoe draagt de thuistaal bij tot de kennis van het Nederlands? En hoe gaat dat praktisch in zijn werk in de klas, in multiculturele steden met honderden thuistalen? Allemaal onbeantwoorde vragen die een lezer zich stelt en dat is problematisch. De lezer blijft ongeïnformeerd over het thema thuistaal op school, maar straks staat dit onderwerp wel in de stemtest voor nieuwe verkiezingen, waarin ook alle duiding en nuance zal ontbreken – wat ook de rol niet is van de makers van de stemtest: de journalisten moeten hier hun werk doen. De lezer/kiezer onthoudt alleen: de groenen zijn voor, de gelen zijn tegen.

De journalist van dit stuk zit ook veilig verstopt achter de naam ‘Redactie en Belga’. Een mooi trucje van de redactie om haar journalisten vooral snel te doen werken en dan maar lege stukken te doen afleveren. Hun naam staat er toch niet onder.

Conservatieve stem beloond

Deze luie journalistiek, dit gebrek aan beroepsernst, beloont de afbraakpolitiek. Een dergelijk politiek artikel loopt namelijk altijd volgens dezelfde lijn: een politicus lanceert een vernieuwend voorstel en dat krijgt de eerste aandacht, maar wordt niet op zijn merites onderzocht. Het wordt gewoon voorgelegd. Aan het eind van het stuk komt dan de tegenstem: meestal een zittend minister of vertegenwoordiger van het politiek establishment. En wat had je gedacht? Die kraakt het idee af.

Op die manier geef je haast altijd het laatste woord aan de zittende macht en/of de conservatieve stem. Daar komt nog bij dat wat conservatief is minder argumentering vereist, omdat we het al zo gewoon zijn en er niet bij nadenken. Wat al is, wordt makkelijker geslikt. De meeste mensen staan weigerachtig tegenover verandering. De vernieuwer is daarom het grootste slachtoffer van luie journalistiek.

Ter illustratie dit artikel. Ben Weyts mag aan het eind gewoon zeggen: “we kunnen van onze leerkrachten niet verwachten dat zij alle verschillende thuistalen van al hun leerlingen beheersen”. Allee, gij: echt niet? Het zou me uitermate verbazen dat onderwijsspecialiste Meuleman het tegendeel beweerd zou hebben. De Morgen laat Ben Weyts hier een argument aanbrengen dat hoogstwaarschijnlijk totaal niet ter zake is, omdat dit haast onmogelijk in het Groen-voorstel kan opgenomen zijn. Helaas kun je een ongeïnformeerd journalist alle hoeken van de kamer laten zien. Hij krabbelt maar neer. De lezer zal onthouden: die groenen zijn naïef.

Polarisatie

Dit ogenschijnlijk onschuldige methodiekje, dit schijnevenwicht in magere debatjes, is in die zin nefast. Het bekrachtigt bestaande machtsverhoudingen en werkt polarisatie in de hand. Het inhoudelijk debat wordt in de kiem gesmoord. Intussen brengen redacties onthutst verslag uit over deze polariserende tijden. Warempel.